بررسی نقش های ارتباطی سکوت بلیغ در زبان فارسی درسه فیلم ایرانی جدایی نادر از سیمین, درباره الی, بچه های آسمان

ارتباط کلامی از موضوعات اصلی علم زبان شناسی به شمار می رود که به طور گسترده مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. در این میان نقش های ارتباطی یاکوبسن (1960) از نظریه هایی است که مورد توجه فراوانی بوده است و با وجود نقدهایی که بر آن شده است، همواره جزو الگوهایی بوده که در زبان شناسی مورد استناد قرار گرفته است. در ارتباط زبانی «سکوت» در مقابل گفتار یا نوشتار را نمی توان معادل «هیچ» قرار داد و غیاب گفتار یا نوشتار را به معنای غیاب قصد و معنی دانست. سکوت، نگفتن چیزی است که خود معنای خاصی می دهد (تانن، 1985). افرات (2008) معتقد است سکوت ابزار ارتباطی بسیار کارآمدی است که افراد در زندگی روزانه از آن بهره می جویند. وی با معرفی سکوتی هدف مند به نام سکوت بلیغ که مستقیماً جایگزین گفتار می شود بر این باور است که در ارتباطات زبانی علاوه بر گفتار، سکوت بلیغ نیز از عهده ایفاء نقش های ارتباطی یاکوبسن (1960) برمی آید. تحقیق حاضر به بررسی نقش های ارتباطی سکوت بلیغ طبق چارچوب افرات (2008) در زبان فارسی می-پردازد و در صدد پاسخ گویی به سوالات تحقیق می باشد که عبارتند از: انواع سکوت به کارگرفته شده در فیلم-های مورد مطالعه کدامند؟، سکوت بلیغ دارای کدام نقش های ارتباطی می باشد؟ و عوامل بافتی و کاربردشناختی چه تاثیری در شکل دهی نقش ها و معانی مختلف برای سکوت بلیغ دارند؟ به این منظور ابتدا انواع سکوت های بلیغ و غیربلیغی که افرات (2008) معرفی می کند، در سه فیلم سینمائی رئال اجتماعی جمع آوری شده و مشخص گردید هر سه فیلم دارای سکوت های بلیغ و تمام انواع سکوت های غیربلیغ هستند. سپس به توصیف کمی و کیفی نقش های ارتباطی سکوت های بلیغ موجود در فیلم ها می پردازد. در این راستا تمام موارد سکوت بلیغ در فیلم ها شناسایی شده و نقش ارتباطی غالب هر مورد سکوت بلیغ به دست آمده و در نمودارهایی ارائه گردیده است. با تحلیل آماری به دست آمده، مشخص شد که نقش های ارتباطی عاطفی، ترغیبی و ارجاعی نقش های پرکاربرد سکوت بلیغ در زبان فارسی می باشند و سه نقش بعدی فرازبانی، همدلی و شعری کاربرد کمتری دارند. بسامد بالای نقش عاطفی نمایانگر این مطلب است که سکوت به طوری سازماندهی شده تر برای انتقال نگرش و عواطف به کار گرفته شده است. همچنین برای تحلیل توصیفی داده ها دو مورد سکوت بلیغ برای هر نقش از هر فیلم انتخاب شدند که جزو گویاترین موارد سکوت های موجود در گفتمان ها بودند و به همراه بافت موقعیتی مربوطه مورد تحلیل قرار گرفتند تا مشخص گردد که اولاً این موارد سکوت بلیغ منتقل کننده کدام معانی و نقش های ارتباطی هستند و ثانیاً عوامل بافتی اعم از زبانی و موقعیتی و کاربرد شناختی چه نقشی در انتقال معنا و نقش آفرینی سکوت بلیغ و به کارگیری نقش خاصی از سکوت بلیغ در گفتمان های زبان فارسی در ارتباط موفق بر عهده دارند. نتایج مطالعه حاکی از آن است که سکوت بلیغ به شکل تاثیر گذاری در این فیلم ها در خلق و انتقال انواع مختلف نقش ها و معانی مورد استفاده قرار گرفته است که این خود می تواند از عوامل زبانی برای موفقیت فیلم های یاد شده، که از فیلم های مطرح سینمای ایران هستند، باشد. از طرفی مشاهده گردید که بافت موقعیتی، نوع مخاطب، روابط قدرت بین مشارکین، هنجارهای فرهنگی و اجتماعی باورهای مذهبی و تجارب مشترک مشارکین و هدف ارتباط، از جمله عوامل بافتی و کاربردشناسی هستند که در ترجیح استفاده از سکوت بلیغ بر کلام صریح در برآوردن یک نقش ارتباطی و نوع نقشی که سکوت بلیغ ایفاء می کند سهم به سزایی دارند.